مطالعه و بررسی رنگ در معماری مسجد نصیرالملک شیراز

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 استادیار، گروه معماری و شهرسازی، دانشکده فنی و حرفه‌ای شهید باهنر شیراز

2 مدرس، گروه معماری و شهرسازی، دانشکده فنی و حرفه‌ای شهید باهنر شیراز

چکیده

رنگ، عنصری شاخص و کلیدی در معماری مساجد ایران محسوب می‌شود. مساجد شاخص شیراز منسوب به دورۀ قاجاریه دارای تزئیناتی شاخص از جمله کاشی‌کاری (هفت‌رنگ، معرق و معقلی)، کتیبه‌نگاری، حجاری، ارسی (شیشه‌های رنگی)، گره‌چینی و مقرنس است. مسجد نصیرالملک شیراز به دلیل تزئینات گسترده‌اش به «نگین مساجد ایران» شهرت یافته است. هدف پژوهشگر در پژوهش حاضر، بررسی پالت رنگی موجود در تزئینات وابسته به معماری مسجد نصیرالملک است. روش تحقیق از نوع توصیفی‌تحلیلی است و اطلاعات موجود با مطالعۀ منابع کتابخانه‌ای و پژوهش میدانی گردآوری، مطالعه و بررسی شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که پالت رنگی غالب در بنا فام‌های گرم است، موضوعی که تا پیش از آن در معماری مذهبی (مساجد) چندان رایج نبوده و مسجد نصیرالملک شیراز به دنبال ساختارشکنی در پالت رنگی بناهای مذهبی (مساجد) بوده است که این مهم سبب افزایش غنای حسی و بصری معماری مسجد شده است. مطالعه و بررسی رنگ در معماری بناهای تاریخی می‌تواند مرجع و پاسخگوی هنرهای تجسمی و کاربردی معاصر باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Study of Color in the Architecture of Nasir Al-Molk Mosque in Shiraz

نویسندگان [English]

  • Farhad Avaznejad 1
  • Hamidreza Sheibani 2
1 Department of Architecture and Urban Development, Technical and Vocational Faculty of shiraz shahid Bahonar University
2 Department of Architecture and Urban Development, Technical and Vocational Faculty of shiraz shahid Bahonar University
چکیده [English]

Color is an important key element in the architecture of Iranian mosques. Remarkable mosques of Shiraz which are belonging to the Qajarieh era have significant decorations such as tiling (Haft rang, mosaic and moqali),  inscription, carving, sash (colored glass), porcelain knots and Mogharnas. Nasir Al-Molk Mosque in Shiraz is known as the "jewel of Iranian mosques" due to its extensive decorations. The purpose of this study is to investigate the color palette in the architectural decorations of Nasir Al-Molk Mosque. The research method is descriptive-analytical and by investigating library resources and field research, information has been collected, studied, and explored. Findings of the current study show that the predominant color palette in buildings is warm shades, an issue that was not so common in religious architecture (mosques) before, and Nasir Al-Molk Mosque in Shiraz sought to deconstruct the color palette of religious buildings (mosques). This has led to an increase in the sensory and visual richness of the mosque's architecture. The study and investigation of color in the architecture of historic buildings can be a reference and answer to the visual and applied arts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Color
  • Shiraz
  • Tiling Haft rang
  • Mosques- Nasir Al-Molk Mosque
  • Qajarieh
  1. 1.م. فراست، "به‌کارگیری شاخصه‌های معماری در معماری مسجد محله، نشریه علمی مطالعات هنر اسلامی"، 4، 61- 84، 1385.
  2. 2. ع. علایی، ن. حسینی، "جایگاه نور و رنگ در هنر و معماری اسلامی- ایرانی"، اولین کنفرانس معماری و شهرسازی اسلامی و ترسیم سیمای شهری پایدار با گذر از معماری ایرانی‌‌اسلامی و هویت گمشدۀ آن"، زاهدان، 1392.
  3. 3. م. نجف‌آبادی پور، "مطالعۀ رنگ و نقش در مسجد نصیرالملک (شیراز)"، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، 1393.
  4. 4. س.ح. نصر، "ایران پل فیروزه"، انتشارات حقیقت، 1397.
  5. 5. ح. ستاری ساربانقلی، "تجلی عرفان، نور و رنگ در معماری مساجد» مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی معماری مسجد- افق آینده"، 450-435، 1379.
  6. 6. س. جوانشیر، "بررسی نور و رنگ در معماری سنتی ایران"، همایش معماری پایدار و توسعه شهری، بوکان، 1392.
  7. 7. آ. آپهام پوپ، "معماری ایرانی، پیروزی شکل و رنگ"، ترجمۀ کرامت اله افسر، انتشارات یساولی، 1365.
  8. 8. ا. فرید، "بررسی و کاربرد رنگ و رنگ‌آمیزی در نگارگری سنتی ایران"، نشریۀ کتاب ماه هنر، 136، 58-63، 1388.
  9. 9. ف. عوض نژاد، حمیدرضا شیبانی، "رنگ در ارسن شهری زندیۀ شیراز"، نشریۀ علمی مطالعات در دنیای رنگ، 9، 52-43، 1398.
  10. 10. م. نیل‌فروشان، "معماری ایران: از آغاز تا دورۀ قاجاریه"، انتشارات رشاد، اصفهان،1386.
  11. 11. ه. رسولی، "تاریخچه و شیوه‌های معماری در ایران"، انتشارات پشوتن، تهران، 1388.
  12. 12. ح. شیبانی، ف. عوض نژاد، "پالت رنگی شهر"، انتشارات نوروزی، 1395.
  13. 13. ا.السادات نائبیه، "مطالعات رنگ‌شناسی سیما، منظر و مبلمان شهری مبتنی بر اصول و ارزش‌های زیبایی شناسانۀ شهر ایرانی‌اسلامی"، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران شرق، 1395.
  14. 14. د. نیوتن ویلبر، "معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانان"، ترجمۀ عبدالله فریار، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1346.
  15. 15. مرتضی مطهری، "بیست گفتار"، دفتر انتشارات اسلامی، 1359.
  16. 16. م. شایسته فر، فرزانه خمسه، "فیروزه، نگین مساجد (با نگاهی به مسجدهای گوهرشاد مشهد و کبود تبریز در سدۀ نهم هجری قمری/پانزدهم میلادی)"، نشریه علمی جلوۀ هنر، 10، 32- 19، 1392.
  17. 17. م. نصیری، علی‌اکبر افراسیاب پور، فریبا احمدی، "نماد عرفانی رنگ در هنر و معماری اسلامی"، نشریه علمی عرفان اسلامی،56، 53-71، 1397.
  18. 18. م. لوچر، "روانشناسی رنگ‌ها"، ترجمۀ منیر روانی پور، نشر آفرینش، 1369.
  19. 19. ف. افتخاری راد، "رنگ در مساجد"، مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی معماری مسجد- افق آینده (جلد اول)، 40- 26، 1379.
  20. 20.ح. آیت‌اللهی، "هنر چیست؟"، مرکز نشر فرهنگی رجاء، 1364.
  21. 21.ح. ذاکری، س. ن. رمضانی مهربانی، پ. حکیم زاده، ف. ستوده، "بررسی آرایه‌های پیشگاه ورودی (مفصل اتصال بنا با شهر) در مساجد تاریخی شیراز"، مجلۀ علمی مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 32، 76- 61، 1397.
  22. 22.ج. مهرپویا، "آرایه‌های معماری سنتی در مساجد ایران"، نشریه علمی هنر، 33، 573-556، 1376.
  23. 23.س. ف. حجازی، "هم‌نشینی رنگ‌ها در تزئینات کاشی‌کاری بنای مسجد نصیرالملک شیراز"، کنفرانس بین‌المللی علوم و مهندسی، 1394.
  24. 24.ح. آیت الهی، "ایران، تاریخ هنر"، نشر الهدی و مرکز مطالعات فرهنگی بین‌المللی،1380.
  25. 25.س. ر. موسوی حاجی، مازیار نیک بر، "هنرهای کاربردی دورۀ اسلامی"، نشر سمت، 1396.
  26. 26.م. مکی نژاد، "تاریخ هنر ایرانی در دورۀ اسلامی (تزئینات معماری)"، انتشارات سمت، 1387.
  27. 27.م. کمالی، "بررسی معماری دورۀ قاجار"، نشریۀ دانش مرمت و میراث فرهنگی، 4، 54-47، 1389.
  28. 28.م. وحدت طلب، ا. نیک‌مرام، "بررسی اهمیت، فراوانی و پراکنش رنگ قرمز در ارسی‌های خانه‌های تاریخی ایران (مورد پژوهی: 22 تاج ارسی خانه‌های قاجاری تبریز)"، نشریۀ علمی هنرهای زیبا، 22، 97 – 87، 1396.
  29. 29.ک. کمالی سروستانی، "مساجد تاریخی شیراز"، انتشارات موسسۀ فرهنگی و پژوهشی دانشنامۀ فارس، 1384.
  30. 30.ز. بزرگ نیا، "معماران ایران از آغاز دورۀ اسلامی تا پایان دورۀ قاجار"، انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور،1383.
  31. 31.ع. صادقی، م. خاکزند، ا. باقرزاده، "بازشناخت مؤلفه‌های مؤثر بر شکل‌گیری مکان در شهر ایرانی اسلامی؛ مورد پژوهی: مسجد نصیرالملک و مسجد عتیق شیراز"، نشریه علمی پژوهش‌های معماری اسلامی، 20، 68- 49، 1397.
  32. 32.م. جبری، "بررسی ساختار گرافیکی کتیبه‌های کاشی‌کاری شده مسجد نصیرالملک شیراز (نگاهی به مساجد وکیل و مشیر)"، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، 1393.
  33. 33.ف. غیاثی، "بررسی آرایه‌های گیاهی سه بنای شاخص دورۀ قاجار در شهر شیراز (مسجد نصیرالملک، نارنجستان قوام، خانۀ زینت‌‌الملک)"، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، 1395.
  34. 34.م. صادق موسوی، "نقش عشق؛ مسجد نصیرالملک"، انتشارات حبیب، 1378.
  35. 35.س. ا. فلسفی زاده، "بازآفرینی عناصر تزئینی ارسی‌های قاجاری شیراز در فرآیند تولید پاراوان چوبی (با تأکید بر بناهای نصیرالملک)"، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، 1392.
  36. 36.م. عمادی، ط. نصر، "بررسی بازشو در معماری سنتی ایران با توجه به معماری پایدار (با نگاهی به عملکرد نور در پنجره‌های رنگی شهرهای شیراز، یزد، قزوین، کاشان، بوشهر)"، کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و مدیریت توسعۀ شهری در ایران، تهران، 1397.
  37. 37.ا.حامی، "مصالح ساختمان"، انتشارات دانشگاه تهران، 1378.
  38. 38.ز. نجفی، "گونه‌شناسی مسجدهای شیراز، از دورۀ صفاریان تا قاجار"، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه هنر اصفهان، 1396.
  39. 39.ن. گنجی شیرازی، "بررسی مضامین نقوش کاشی‌کاری آثار معماری شیراز در عصر قاجار"، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، 1394.
  40. 40.م. ثابت سروستانی، "هماوایی نور و نقش در ارسی‌های مسجد نصیرالملک"، کنفرانس بین‌المللی علوم مهندسی و هنر، اسپانیا، 2015.
  41. 41. ه. سیف، "نقاشی روی کاشی"، ترجمۀ مهوش مجذوب، نشر سروش، 1376.

42. "قرآن کریم"، ترجمۀ حسین انصاریان، نشر آفریدگار، 1396.