شناسایی ترکیب شیمیایی پوشش لعاب گلی و رنگ‌های بکار رفته در برخی از سفالینه‌های گلابه‌ای منقوش مکشوفه از منطقه سیستان

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حفاظت و مرمت آثار تاریخی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه زابل، زابل، ایران، کد پستی: 9861335856‏.

2 دانش آموخته کارشناسی مرمت آثار تاریخی، گروه حفاظت و مرمت آثار تاریخی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه زابل، زابل، ایران، کد پستی: 9861335856

چکیده

یکی از مهم‌ترین انواع سفال‌های اوایل دوران اسلامی، در ایران، سفالینه‌‌های گلابه‌ای منقوش است که در قرون سوم و چهارم هجری قمری ‏به ویژه در عصر سامانیان در ایران توسعه و گسترش یافته است. در ‏این پژوهش به منظور شناخت فنون پوشش گلی در این سفالینه‌ها و ‏شناسایی ترکیب شیمیایی گلابه و ‏رنگدانه‌های به کار رفته در آنها، ‏تعدادی از نمونه‌های تاریخی سفالینه‎‌های گلابه‌ای منقوش ‏مکشوفه از ‏سیستان به شیوه‌های مختلف آزمایشگاهی، شامل: بررسی ‏میکروسکوپی، آزمون نقطه‌ای، آنالیز به روش ‏SEM-EDS‎‏ وXRD ‎‏ مورد مطالعه ‏قرار گرفت.‏‎ ‎این مطالعات آزمایشگاهی، نشان داد که در تهیه گلابه از دوغاب گل رس غنی از آلومینیم که آمیخته با ترکیبات سرب بوده، ‏استفاده شده است‎ ‎و ‏برای نقوش سفالینه‌ها و رنگ‌های طیف قرمز تا قهوه‌ای تیره از گل اخرای حاوی اکسید آهن مخلوط با اکسید منگنز و ‏برای رنگ سبز، از رنگدانه سبز خاکی استفاده شده بود. علاوه بر این، مشخص شد که با توجه به آنالیز ترکیب کانی شناختی بدنه سفالینه‌ها، ‏این سفالینه‌ها و تزئینات آن در دمایی در ‏حدود 900-850 درجه سانتی‌گراد پخت داده شده‌اند. ‏

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Identification of the Chemical Composition of the Slip Coating and the Colors Used in Some Slip-painted Pottery ‎from the Sistan Region

نویسندگان [English]

  • Masoud Bater 1
  • Faezeh Serajii 2
1 Department of Conservation and Restoration of historical artifacts, Faculty of Art and Architecture, university of Zabol, P. O. Code. 98613-35856, Zabol, Iran
2 Department of Conservation and Restoration of historical artifacts, Faculty of Art and Architecture, university of Zabol, P. O. Code. 98613-35856, Zabol, Iran
چکیده [English]

One of the most important types of pottery of the early Islamic era in Iran is the Slip-painted ‎pottery that was developed and ‎expanded in Iran in the third and fourth AH, especially in the ‎Samanid period. In this research, to understand the techniques ‎of slip coating in this pottery and ‎to identify the chemical composition of slip and the pigments used in them, some historical ‎‎samples of Slip-painted pottery ‎found from Sistan were studied in various laboratory ‎methods, including microscopic study, ‎spot ‎test, and Analysis by XRD and SEM-EDS‎ method‎‎. These laboratory ‎studies showed that clay slurry mixed with Lead ‎compounds was used in the preparation of slip, and it was used for pottery motifs and paints spectrum from red to dark ‎brown from ocher clay containing iron oxide mixed with manganese oxide and for green color, the earthy green pigment. In ‎addition, it was found that according to the analysis of the mineralogical ‎composition of the pottery bodies, they were fired ‎at a temperature of 850-900 degrees Celsius.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Slip-painted pottery
  • Pottery analysis
  • Pigment
  • Sistan
  • SEM-EDS

مراجع

1.   Tamaddon M, Sarpoolaki H. Ceramic Engobe: A Review of Earthenware Coating in Iranian Pottery ‎History. golestanehonar. 2006;2:54-70 [In Persian].
2.   Ataie M, Mosaviye Haji SR, Koulabadi R. Slip-painted Pottery (Types, ‎Widespread, Dating). Negareh Journal. 2012;23:71-88 [In Persian].
3.   Mousavi Haji SR, Ataie M. ‎‏The study of a collection of potteries samples from sistan‏. Zahedan: Zahedan Cultural Heritage ‎Administration publication; 2010 [In Persian].
4.   SACMI Company. Ceramic tile production process Hashemi Zenouz S, translator. Isfahan; 2002 [In ‎Persian].
5.   Ball FC. Decorating pottery with clay, slip, and glaze. Columbus: Professional Pub; 1967.
6.   Gorjestani S. Teaching: Ceramics and Pottery art and Technique. Tehran: Art university publication; ‎‎2003 [In Persian]
7.   Wilkinson CK. ‎‏Nishapur: pottery of the early Islamic period‏. New York: Metropolitan Museum of Art;‎‏ ‏‎1973.
8.   Wilkinson CK. The glazed pottery of Nishapur and Samarkand. The Metropolitan Museum of Art Bulletin ‎‎1961;20(3):102-15.
9.   Fehervari G. Ceramics of the Islamic world in the Taregh Rajab museum. London & New York: I.B ‎Tauris; 2000.
10.  Watson O. Ceramics from Islamic‏ ‏Lands, the alsabah collection, Kuwait National‏ ‏Museum. United Kingdom: Thumes & Hudson; 2004.
11.  Bulliet RW. Pottery styles and social status in medieval Khurasan. In: Archaeology, Annales, and ‎Ethnohistory. Cambridge: Cambridge University Press; 1992. p. 131-4.
12.  Bernsted AMK. Early Islamic pottery: materials and techniques. London: Archetype pablication; ‎2003.
13.  Holakooei P, de Laperouse JF, Caro F, Rohrs S, Franke U, Muller-Wiener M, et al. Non-invasive scientific studies on the provenance and technology of ‎early Islamic ‎ceramics from Afrasiyab and Nishapur. J Archaeol Sci Rep. 2019;24:759-72. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2019.02.029.
14.  Molera J, Ferreras VM, Fusaro A, Esparraguera JMG, Gaudenzi M, Pidaev SR, et al. Islamic glazed wares from ancient Termez (southern Uzbekistan). Raw materials and ‎techniques. J Archaeol Sci Rep. 2020;29:102169. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2019.102169.
15.  Mousavi Haji SR. ‎‏Zahedan-e kohne the abandoned city in sistanMashhad: Paazh publication; 2009‏ [In Persian].
16.  Mousavi Haji SR, Mehrafarin R, Alaei Moghadam J. Review the Environmental Characteristics of ‎Historical City of Zahedan-e-Kohne gdij. 2010;20:79-96. https://dorl.net/dor/10.22111/GDIJ.2010.599 [In Persian].
17.  Tate GP. Seistan: A Memoir on the History, Topography, Ruins, and People of the Country in Four ‎Parts. Superintendent government printing; 1910.
18.  Ettinghausen R, Scerrato U, Bombaci A. Samani and Ghaznavid art. Tehran: Mola ‎pablication; 2015 [In Persian].
19.  Jenkins M. Islamic Pottery: A Brief History. New York: the Metropolitan Museum of Art‏ ‏Bulletin; 1983.
20.  Eastaugh N, Walsh V, Chaplin T, Siddall R. Pigment compendium: a dictionary ‎of historical pigments. Routledge; 2007.
21.  Yazdani M. The Identification of Black Painted Colorant in Mina’i Ceramic Based on Structural ‎Investigation and Ancient Treatise. J Color Sci Tech. 2020; 14(3):223-35. https://dorl.net/dor/20.1001.1.17358779.1399.14.3.6 [In Persian]. 
22.  Sedghi Y, Razani M, Ghaeini Z, Sabohi-sani F.An Overview of the Colors ‎Used in the Decoration of Pottery Motifs of the Bronze Age in the Ancient Sites of Sistan and ‎Balouchistan. J Stud Color World. 2022; 10(2):61-72. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22517278.1399.10.2.5.8 [In Persian]
23.  Klein M, Jesse F, Kasper HU, Gölden A.Chemical characterization of ancient pottery ‎from sudan by ‎x‐ray fluorescence spectrometry (xrf), electron microprobe analyses (empa) and ‎inductively coupled plasma ‎mass spectrometry (ICP–MS). Archaeometry [Internet]. 2004;46(3):339-56. 
https://doi.org/10/1111/j/1475-4754/2004/00164.x

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 11 بهمن 1401
  • تاریخ بازنگری: 07 تیر 1402
  • تاریخ پذیرش: 10 تیر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار