جایگاه نمادین رنگ در قالی‌های محرابی صفوی

نویسندگان

1 دانشکده هنر، دانشگاه شاهد

2 دانشگاه هنر اصفهان، دانشگاه اصفهان

3 دانشکده هنر اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

قالی از مصادیق هنر اسلامی است که از جلوه‌های زیبایی و آیینی برخوردار می‌باشد. این هنر ملی در دوران حکومت خاندان صفوی مورد توجه قرار گرفت. از این عصر قالی‌هایی با طرح‌ها و نقش‌های متفاوت بجای مانده که هر یک از مفاهیم ویژه‌ای با هدف ترویج تشیع برخوردار است. از این جمله قالی‌ها و قالیچه‌های محرابی می‌باشد که به سبب کاربرد مذهبی در این دوران مورد توجه قرار گرفته و در کارگاه‌های درباری در انواع و ابعاد متفاوت تولید می‌شده است. قالیچه‌های محرابی که قرابت نزدیکی به ساختار معماری و محراب مساجد دارند، با رنگ‌ها، آرایه‌های تجریدی گیاهی و هندسی و خط نگاره‌هایی با مضامین آیات و احادیث متبرکه مزین شده‌اند. حال با توجه به نمادگرایی در قالی ایرانی و استفاده آیینی قالی محرابی در پژوهش حاضر رنگ‌ها و رنگ‌بندی قالی محرابی عصر صفوی مطالعه و بررسی شد تا در گام نخست رنگ‌های موجود و مشترک میان قالی‌های محرابی شناسایی شود. در گام بعدی جهت اطمینان از کاربرد تعمدی و یا تصادفی رنگ‌ها در قالی‌های محرابی، رنگ‌بندی قالی‌های محرابی با غیرمحرابی مقایسه شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد رنگ‌های کاربردی در قالی‌های محرابی به صورت آگاهانه انتخاب شده است و اختلافاتی میان رنگ‌بندی غیرمحرابی وجود دارد. در قالی‌های محرابی علیرغم کاربرد نقش‌مایه‌های متنوع، تنها از هفت رنگ ثابت در رنگ‌بندی قالی‌های محرابی استفاده شده است. این رنگ‌ها که در عرفان اسلامی مقدس و مورد احترام می‌باشند عبارتند از سفید، مشکی، صندل، آبی، سرخ، زرد و سبز که هر یک از رنگ‌های مذکور جایگاه ثابتی را در عموم قالی‌های محرابی به خود اختصاص داده و به مفاهیم نمادین و مقدسی همانند ترویج مذهب شیعه، وحدت و حضور آدمی در بهشت اشاره دارد. بدین ترتیب نتیجه نهایی پژوهش نشان می‌دهد، جایگاه و چیدمان رنگی قالی‌های محرابی صفویه در خدمت مفاهیم مستتری است که افزون بر ادراک مفاهیم اسلامی و شیعی، باعث تشدید حالات معنوی و عرفانی نمازگزار حین انجام فریضه الهی نماز می‌شود. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، به روش کیفی توصیفی- تحلیلی به انجام رسیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Symbolic Color of the Safavid Prayer Carpets

نویسندگان [English]

  • Mohamad. Reza Shahparvari 1
  • Seyed. Mohamad. Mahdi Mirzaamini 2
  • Mostafa Zare Mehrjardi 3
  • Omid Sheikh Baglo 3
1 Art University , Shahed University
2 Art University of Isfahan, Isfahan University
3 Faculty of Islamic Art, Tabriz Islamic Art University
چکیده [English]

Carpet is an instance of Islamic art and a display of beauty and religion. This national art became the center of focus during the reign of the Safavid dynasty. Many carpets with different designs and patterns have survived from this era, each carrying a particular meaning with the aim of promoting Shia Islam. These include prayer carpets and rugs which were produced in many sizes and variants in court workshops. These carpets and rugs gained importance in this era due to their religious applications. Prayer rugs which have affinity with the architecture and structure of mosque sanctuaries, have decorations of plant colors, geometric abstract arrays, and pictographs which contain content from Hadith and the Quran.
With regards to symbolism in Persian carpet and religious application of prayer carpets, first, the colors of Safavid prayer carpets have been studied in this paper in order to identify the common colors used in these carpets. Next, the color of prayer carpets have been compared to other types of carpets in order to specify whether the use of these colors were deliberate or accidental. Results show that these colors were knowingly chosen and have differences with colors in non-prayer carpets. Although many patterns are used in prayer carpets, only seven specific colors have been applied. These colors, which are considered sacred and respected in Islamic mysticism, are white, black, brown, blue, red, yellow, and green. Each of these colors are constantly utilized in general prayer carpets and portray symbolic and sacred meanings such as promoting Shia Islam, unity, and the presence of man in heaven. Thus, it can be concluded that the role and composition of colors in Safavid prayer carpets is based on implied meanings, which in addition to introducing Islamic and Shia concepts, increases the spiritual state of worshipers in their prayers. This research has been conducted with library sources, and descriptive and analytic qualitative method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian carpet
  • Prayer carpet
  • Color
  • Safavid
  • Sumbolism