ارزیابی عملکرد جاذب‌های طبیعی هسته خرما و تفاله زیتون در حذف ترکیبی رنگزاهای صنعتی و فلزات سنگین از پساب رنگرزی فرش: مطالعات سینتیکی و تعادلی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

گروه فرش، دانشگاه هنر شیراز، شیراز، ایران

10.30509/jscw.2025.167603.1247

چکیده

آلودگی منابع آبی توسط پساب‌های صنعت رنگرزی فرش حاوی رنگزاهای پایدار و فلزات سنگین، چالش زیست‌محیطی جدی محسوب می‌شود. این پژوهش کارایی دو بیوجاذب بومی استان فارس، هسته خرما (Phoenix dactylifera) و تفاله زیتون (Olea europaea)، را برای حذف همزمان رنگزاهای صنعتی (کاتیونیک، راکتیو و مستقیم) و فلزات سنگین (Cr(III)، Cu(II) و Al(III)) از پساب واقعی رنگرزی فرش بررسی کرد. جاذب‌ها پس از فرآوری استاندارد (100°C، ذرات 100-200 μm) با تکنیک‌های BET، FTIR و SEM-EDX مشخصه‌یابی شدند. نتایج نشان داد تفاله زیتون با مساحت سطح ویژه 623 m²/g و تراکم بالاتر گروه‌های عاملی اکسیژن‌دار، عملکرد برتری نسبت به هسته خرما (457 m²/g) دارد. مطالعات بهینه‌سازی با روش یک عامل در هر زمان، شرایط بهینه pH=5.5، دوز جاذب 4 g/L، زمان تماس 90 دقیقه و دمای 25°C را تعیین کرد. در این شرایط، بازده حذف توسط تفاله زیتون برای رنگزاهای کاتیونیک، راکتیو و مستقیم به‌ترتیب 2/95%، 4/88% 4/83% و برای فلزات کروم، مس و آلومینیوم به‌ترتیب 89%، 88% و 80% حاصل شد. آنالیز سینتیکی نشان داد داده‌ها از مدل شبه مرتبه دوم (R²>0.99) پیروی کرده و مکانیسم جذب عمدتاً شیمیایی است. مطالعات ایزوترمی برازش مطلوب با مدل لانگمویر (R²>0.98) را نشان داد که بیانگر تشکیل لایه تک‌مولکولی بر سطح همگن است. حداکثر ظرفیت جذب (qm) برای رنگزای کاتیونیک 156.7 mg/g و برای Cu(II) 56.2 mg/g به‌دست آمد. آنالیزهای ترمودینامیکی (ΔG°=-18.6 kJ/mol، ΔH°=+24.3 kJ/mol، ΔS°=+144.2 J/mol.K) خودبخودی و ماهیت گرماگیر فرآیند را تأیید کرد. مطالعات قابلیت تجدید نشان داد جاذب‌ها پس از 5 چرخه استفاده، بیش از 85% کارایی اولیه را حفظ می‌کنند. این راهکار مبتنی بر اقتصاد چرخشی با کاهش 60-70% هزینه نسبت به روش‌های متعارف، پتانسیل بالایی برای کاربرد در مقیاس صنعتی، به‌ویژه در مناطق تولیدکننده فرش دستباف دارد و همزمان دو چالش زیست‌محیطی منطقه‌ای (مدیریت پسماند کشاورزی و تصفیه پساب صنعتی) را مورد خطاب قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Evaluation of Natural Date Pit and Olive Pomace Adsorbents for Simultaneous Removal of Industrial Dyes and Heavy Metals from Carpet Dyeing Wastewater: Kinetic and Equilibrium Studies

نویسنده [English]

  • Saeedeh Rafiei
Department of Carpet, Art University of Shiraz, Shiraz, Iran
چکیده [English]

This study explores the use of natural, low-cost adsorbents—date pit and olive pomace—for the simultaneous removal of industrial dyes (cationic, reactive, direct) and heavy metals (Cr(III), Cu(II), Al(III)) from carpet dyeing wastewater. The adsorbents were processed and characterized (BET, FTIR, SEM), revealing that olive pomace, with a higher surface area (623 m²/g) and more abundant functional-groups, had superior performance compared to date pit (457 m²/g). Experiments under optimal conditions (pH 5.5, 4 g/L, 90 min, 25°C) showed the kinetic data fit a pseudo-second-order model (R² > 0.99) and the adsorption isotherms fit the Langmuir model (R² > 0.98). The maximum adsorption capacity reached 156.7 mg/g for cationic dye and 56.2 mg/g for Cu(II) with olive pomace. Thermodynamic parameters indicated a spontaneous, endothermic process. The method removed over 85% of metals and over 90% of dyes, with up to 70% cost reduction versus conventional treatments. These results demonstrate the strong industrial potential of these bioadsorbents, especially in areas like Fars province.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Biosorbent
  • Dyeing wastewater
  • Chromium
  • Copper
  • Langmuir isotherm
  • Pseudo-second-order kinetics