تحلیل چندگانه تکنیک‌های طلاکاری در دیوارنگاری‌های دوره زندیه: مطالعه موردی ارگ کریم خانی و دیوانخانه شیراز

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 مرمت، دانشکده معماری و مرمت، دانشگاه هنر شیراز،شیراز، ایران

2 گروه فرش، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر شیراز، شیراز، ایران

10.30509/jscw.2025.167674.1264

چکیده

پژوهش حاضر نخستین مطالعه جامع ساختارشناسی لایه‌ طلاکاری در دیوارنگاری‌های دوره زندیه است که بر اساس نمونه‌برداری از ارگ کریم‌خانی و عمارت دیوانخانه شیراز، ترکیب شیمیایی، ساختاری و مکانیسم‌های تخریب این آرایه‌های تزئینی بررسی شده است. روش پژوهش با استفاده از رویکرد چندآزمایشگاهی شامل طیف‌سنجی مادون قرمز تبدیل فوریه (FTIR)، پراش اشعه ایکس (XRD)، میکروسکوپ الکترونی روبشی مجهز به طیف‌نگاری پراش انرژی پرتو ایکس (SEM-EDS) و رنگ‌سنجی ( سیستم CIELAB)، انجام پذیرفته و یافته‌ها نشان‌دهنده تفاوت‌های قابل توجه بین دو بنا هستند: در ارگ کریم‌خانی، لایه طلایی عمدتاً از ورق‌های طلا با خلوص بالا حدود %70 Au) ) بر بستری از گچ هیدراته (CaSO₄·2H₂O) و آنهیدریت (CaSO₄) همراه با چسب پروتئینی (سریشم) و روغن تشکیل شده، که با سطح صاف‌تر و روشنایی بالاتر (L* ≈ 63.13) همراه است. در مقابل، عمارت دیوانخانه از تکنیک ملغمه طلا با حدود %70 Hg و %20 Au بهره برده، که حضور عناصر فلزی فرعی مانند مس (Cu)، نقره (Ag)، روی (Zn)، نیکل (Ni) و آهن (Fe) را نشان می‌دهد و با ناهمواری سطحی و روشنایی کمتر (L* ≈ 57.55) مشخص می‌شود. FTIR حضور پروتئین و روغن را تأیید کرد، XRD فازهای معدنی غالب (گچ و هانتیت) را شناسایی نمود، و SEM-EDS تفاوت‌های عنصری را برجسته ساخت. نتایج حاصل شده نشان می‌دهد که حساسیت بستر گچی بر رطوبت بر خطرات خوردگی جیوه تاثیر داشته است. یافته‌ها می‌تواند بر گزینش استراتژی حفاظت تاثیر داشته و تفاوت تکنیکی دوران زند با دیگر دوران‌ها را نشان دهد و پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده مانند استفاده از تکنیک‌های مکمل رامان یا XRF ارائه می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Multi-Analytical Investigation of Gilding Techniques in Zand Dynasty Mural Paintings: A Case Study of Karim Khan Citadel and Divankhaneh Mansion in Shiraz

نویسندگان [English]

  • maryam shirvani 1
  • saeedeh Rafiei 2
1 Restoration of Historical building Faculty, Architecture and Restoration Department, Shiraz university of Arts, Shiraz. Iran
2 Department of Carpet, Faculty of Applied Arts, Shiraz University of Arts, Shiraz
چکیده [English]

This study represents the first comprehensive structural analysis of gilding layers in Zand-era mural paintings. Employing a multi-analytical approach including FTIR, XRD, SEM-EDS, and CIELAB, the chemical composition, structure, and degradation mechanisms of these decorative layers were investigated. The findings reveal significant differences between the two sites: in the Karim Khan Citadel, the gold layer primarily consists of high-purity gold foil (approximately 70% Au) applied over a gypsum-based substrate (CaSO₄·2H₂O and CaSO₄) with proteinaceous binder (likely animal glue) and oil, exhibiting a smoother surface and higher brightness (L* ≈ 63.13). In contrast, the Divankhaneh Mansion utilized gold amalgamtechnique (with about 70% Hg and 20% Au), incorporating secondary metallic elements such as copper (Cu), silver (Ag), zinc (Zn), nickel (Ni), and iron (Fe), characterized by surface irregularities and lower brightness (L* ≈ 57.55). FTIR confirmed the presence of proteins and oils, XRD identified dominant mineral phases (gypsum and huntite), and SEM-EDS highlighted elemental variations. These results provide a scientific foundation for sustainable conservation strategies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Zand era
  • Gold leafing
  • FTIR
  • XRD
  • SEM-EDS
  • Colorimetry